Συνέντευξη ΥΦΥΠΕΞ κ.Γ. Βαληνάκη στην εφημερίδα “Μακεδονία της Κυριακής” και στον δημοσιογράφο κ. Σ. Σιδέρη (2004-12-05)
Δημοσιογράφος: Λίγες ημέρες πριν από την σύνοδο κορυφής της ΕΕ, κορυφαία στελέχη της τουρκικής κυβέρνησης δηλώνουν ότι η χώρα τους δεν δέχεται πρόσθετους όρους, ούτε συζήτηση για τις μειονότητες σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας και γενικότερα εμφανίζει αρνητική στάση. Πιστεύετε ότι ρήτρες όπως η εξαίρεση από την ελεύθερη διακίνηση και εγκατάσταση ή για την διακοπή των διαπραγματεύσεων μπορούν να οδηγήσουν την Άγκυρα σε μη αποδοχή των αποφάσεων της συνόδου κορυφής;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Η Τουρκία έχει εκφράσει την βούλησή της να προχωρήσει στον ευρωπαϊκό δρόμο. Από εκεί κι έπειτα, αρχίζει να συνειδητοποιεί το βάθος των υποχρεώσεων στις οποίες καλείται ν’ ανταποκριθεί. Μαζί με αυτές τις υποχρεώσεις, πρέπει να συνειδητοποιήσει πως η μεγάλη κι ουσιαστική διαπραγμάτευση για το ευρωπαϊκό της μέλλον δεν είναι με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι εσωτερική διαπραγμάτευση. Απ’ τις 17 Δεκεμβρίου κι έπειτα, είναι μια “διαπραγμάτευση” που οφείλει, αν μου επιτρέπεται να το πω έτσι, να κάνει η Τουρκία με τον εαυτό της. Η ίδια πρέπει να εκπληρώσει κριτήρια κι υποχρεώσεις και να αποδυναμώσει οριστικά ξεπερασμένες αντιλήψεις για την εσωτερική κι εξωτερική της συμπεριφορά. Μόνο έτσι ο μακρύς αγώνας που έχει να δώσει για ένα ευρωπαϊκό μέλλον μπορεί να έχει γερή βάση εκκίνησης.
Δημοσιογράφος: Χώρες όπως η Γαλλία διατείνονται ότι πρέπει πρώτα να ολοκληρωθεί η διαδικασία έγκρισης του Ευρωπαϊκού συντάγματος και στη συνέχεια να αρχίσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Θεωρείτε πιθανή μια τέτοια απόφαση;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Είναι φυσικό, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες αλλά και ειδικά η Γαλλία να προβληματίζονται για τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει μία απόφαση για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων στην γαλλική κι ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Υπάρχουν επίσης ορισμένοι που με δεδομένο τον όγκο και την διαφορετικότητα της Τουρκίας θεωρούν πιο φυσιολογικό να έχουμε προχωρήσει σε επικύρωση του ευρωπαϊκού συντάγματος και ουσιαστικά σε νέες διευρύνσεις προτού η Τουρκία φτάσει να διαπραγματεύεται κι εκείνη την ένταξή της. Όλες αυτές οι ανησυχίες προϋπάρχουν κι ασφαλώς, λαμβάνονται σοβαρά υπόψη απ’ όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δημοσιογράφος: Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι θα υπάρξει ένα “κενό” διάστημα από την απόφαση της συνόδου κορυφής μέχρι την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Υπάρχει το ενδεχόμενο να υπάρξει στις 17 Δεκεμβρίου μια κατ΄ αρχήν απόφαση που θα επιβεβαιωθεί όταν αρχίσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Ελπίζουμε πως η απόφαση της 17ης Δεκεμβρίου θα κρατήσει την Τουρκία στον ευρωπαϊκό δρόμο και θα δώσει σημαντική ώθηση στις δυνάμεις της μεταρρύθμισης, τόσο στην εσωτερική κατάσταση, όσο και στην εξωτερική συμπεριφορά της γείτονος. Από εκεί κι έπειτα, δεν έχουμε κρύψει πως ο δρόμος της Τουρκίας προς την ένταξη θα είναι μακρύς και γεμάτος δυσκολίες. Η προσπάθεια τόσο της ΕΕ, όσο και της Τουρκίας, στο διάστημα αυτό, θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη, να είναι ξεκάθαρος ο δρόμος αυτός. Χαλίκι με χαλίκι, να το πω έτσι. Τα εμπόδια δεν πρέπει να φανούν κάποια στιγμή ανυπέρβλητα στην Τουρκία ώστε να εγκαταλείψει άδοξα τις προσπάθειές της. Η Τουρκία πρέπει να γνωρίζει επακριβώς πού βαδίζει για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της και να προχωρήσει στον βηματισμό της. Η Ελλάδα θα είναι δίκαιη μαζί της.
Δημοσιογράφος: Εκτιμάτε ότι το τουρκικό πολιτικό σύστημα και οι στρατιωτικοί μπορούν να “αντέξουν” επί της ουσίας διαπραγματεύσεις με την ΕΕ για τις μειονότητες και κυρίως για το κουρδικό; Πιστεύετε ότι οι διαπραγματεύσεις θα οδηγήσουν αναπόφευκτα σε αναταράξεις και εσωτερικές αναστατώσεις στην Τουρκία, καθώς τα θέματα αυτά θεωρούνται ταμπού;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Η Τουρκία, αν θέλει να γίνει Μέλος της ΕΕ, θα πρέπει να αλλάξει και να μάθει να ζει χωρίς ταμπού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τα προβλήματα και τις διάφορες κρίσεις, αποτελεί σήμερα μια ξεχωριστή, μια ιστορική επιτυχία στην ιστορία των διεθνών σχέσεων. Τα στοιχεία της ειρήνης και της συνεργασίας, θέλουν σήμερα να ενστερνιστούν κι άλλες χώρες της περιοχής, της γειτονιάς μας, τουλάχιστον. Για να συμβεί αυτό όμως, δεν μπορεί να προσαρμοστεί ο επιτυχημένος σ’ όσους έχουν προβλήματα, αλλά όσοι έχουν προβλήματα, θα πρέπει να ενστερνιστούν τις αρχές του επιτυχημένου. Αλλιώς, ο επιτυχημένος, αν μου επιτρέπετε, θα έπαυε να είναι επιτυχημένος και το μόνο που θα μας έμενε θα ήταν τα προβλήματα.
Δημοσιογράφος: Η Τουρκία τώρα απορρίπτει την “ειδική σχέση”. Με δεδομένα αυτά τα “ταμπού”, εκτιμάτε ότι τελικά η ίδια η Τουρκία θα αποδεχθεί την “ειδική σχέση” με την ΕΕ για να αποφύγει τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις που ζητά η ΕΕ;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Αυτό εξαρτάται απ’ την ίδια την Τουρκία. Έχουμε πει από αρκετά νωρίς πως ο ρυθμός του ευρωπαϊκού της βηματισμού εξαρτάται εν τέλει απ’ την ίδια. Αν η Τουρκία αποφασίσει κάποια στιγμή πως δεν θέλει να επιδιώξει μία σχέση πλήρους μέλους τότε είναι λογικό ν’ αναζητήσει εναλλακτικές λύσεις στις σχέσεις της με την Ευρώπη. Απ’ την άλλη, η Τουρκία πιστεύει πως μπορεί να εκπληρώσει τους όρους και τις προϋποθέσεις που θέτει η ΕΕ κι εμείς δεν έχουμε κανένα λόγο να μην την στηρίζουμε σ’ αυτές της τις προσπάθειες. Στο τέλος-τέλος, το επιζητούμε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον έναν Ευρωπαίο γείτονα στ’ ανατολικά μας σύνορα. Προσδοκούμε σχέσεις Ευρωπαίων γειτόνων, χωρίς εντάσεις και παραλογισμούς, με διάλογο, στην βάση των ευρωπαϊκών αρχών κι αξιών.
Δημοσιογράφος: Επίσημη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας, αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων, συνοριακές διαφορές. Φράσεις που ακούτε πιεστικά το τελευταίο διάστημα. Θα επιδιώξετε όλα αυτά να ενταχθούν τα συμπεράσματα της συνόδου κορυφής; Ποιος είναι ο πολιτικός στόχος της κυβέρνησης;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Στόχος της κυβέρνησης είναι να μετατρέψουμε όλη την περιοχή γύρω μας από μια γειτονιά εντάσεων και προκλήσεων σε μια ευρωπαϊκή γειτονιά. Γι’ αυτό κι έχουμε τονίσει και διά στόματος του Πρωθυπουργού, όσο και του Υπουργού Εξωτερικών πως η Ελλάδα επιθυμεί την εξομάλυνση των σχέσεών της με την Τουρκία. Αλλά αυτό ασφαλώς δεν θα το κάνουμε ζημιώνοντας τα συμφέροντά μας. Για να προχωρήσει, η Τουρκία πρέπει να σεβαστεί τα κριτήρια τις προϋποθέσεις, τους κανόνες, τις αρχές και την συμπεριφορά που επιβάλλει και προϋποθέτει η συμμετοχή μίας χώρας στην ΕΕ. Το εάν αυτό επιτυγχάνεται, θα κρίνεται κάθε φορά από όλα τα κράτη – μέλη της Ένωσης. Άρα και απ’ την Ελλάδα και την Κύπρο. Κάτι που σημαίνει πως η Τουρκία πρέπει ν’ ανταποκριθεί στις ευρωπαϊκές προϋποθέσεις που αφορούν την συμπεριφορά της τόσο απέναντι στην Ελλάδα, όσο κι απέναντι στην Κύπρο.
Δημοσιογράφος: Η ΕΕ θέτει στην Τουρκία, όπως και σε όλες τις υποψήφιες χώρες σειρά προϋποθέσεων για την ένταξή τους. Όμως είναι άλλο θέμα τα ελληνοτουρκικά προβλήματα και οι διαδικασίες επίλυσής τους. Ποιόν ακριβώς “οδικό χάρτη” προτείνετε για τα ελληνοτουρκικά προβλήματα;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Η Κυβέρνηση αυτή επεδίωξε την εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και ήδη βρισκόμαστε στον 27ο γύρο διερευνητικών επαφών ανάμεσα στις δύο χώρες. Σας θυμίζω μάλιστα πως επιλέξαμε να διατηρήσουμε τα ίδια πρόσωπα, προσδοκώντας σε λύσεις. Θέλουμε λύσεις. Δυστυχώς όμως, η απόσταση που έχουν οι τουρκικές θέσεις απ’ τις δικές μας είναι σαφής . Όμως, ένας πιθανός εξευρωπαϊσμός της τουρκικής προσέγγισης θα μπορούσε να μας φέρει σε καλύτερο σημείο. Αλλά αυτό, σε συνάρτηση και με τις αποφάσεις του επικείμενου ευρωπαϊκού συμβουλίου, εξαρτάται απ’ την Τουρκία. Και τον ρυθμό που θέλει να δώσει στην ευρωπαϊκή της προοπτική.
Δημοσιογράφος: Όλα δείχνουν ότι με τις αποφάσεις της ΕΕ, η Τουρκία θα φορτωθεί μια μεγάλη ατζέντα. Πώς βλέπετε να εξελίσσονται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις υπό αυτό το πρίσμα, δεδομένου ότι ανεξάρτητα από το περιεχόμενο των αποφάσεων της Συνόδου Κορυφής το σκηνικό στην περιοχή μας θα αλλάξει;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Η Ελλάδα έχει εκφράσει την βούλησή της να συμπαρασταθεί στις προσπάθειες της Τουρκίας για τον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό, γιατί αυτό κρίνουμε πως είναι το εθνικό συμφέρον. Είναι προς το συμφέρον τόσο της Ελλάδας, όσο και της Κύπρου να καταστεί η Τουρκία Ευρωπαίος γείτονας. Η απόφαση του Δεκεμβρίου, αν είναι θετική στο αίτημα της Τουρκίας για ορισμό ημερομηνίας ένταξης των διαπραγματεύσεων, θα δημιουργηθούν νέες συνθήκες για συνεργασία σ’ ολόκληρη την περιοχή. Συνθήκες που προσδοκούμε να οδηγήσουν σ’ ένα εξορθολογισμό κι εξευρωπαϊσμό της τουρκικής εξωτερικής συμπεριφοράς.
Δημοσιογράφος: Υπάρχει και το θέμα της ονομασίας της ΠΓΔΜ. Πως θα θέσετε το εν λόγω θέμα στις 17 Δεκεμβρίου και αν θα υπάρξει κάποια διατύπωση στα συμπεράσματα για τη διασύνδεση του προβλήματος της ονομασίας με την ενταξιακή προοπτική της ΠΓΔΜ;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Όπως γνωρίζετε, σύντομα θα συναντηθούν στη Νέα Υόρκη οι διαπραγματευτές της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ με τον κ. Νίμιτς ώστε να γίνει ένας ουσιαστικός διάλογος και να διευθετηθεί η εκκρεμότητα του ονόματος. Στόχος μας, εξαρχής, ήταν να βρεθεί μία κοινώς αποδεκτή λύση στο χρονίζον αυτό ζήτημα και να αναπτυχθούν οι ήδη καλές διμερείς σχέσεις με τα Σκόπια, ακόμη περισσότερο – στο πλαίσιο και της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας αυτής. Έχουμε ήδη ξεκαθαρίσει πως δεν μπορούν να προχωρήσουν τα Σκόπια σε μια πορεία ένταξης στην ΕΕ, αν δεν προηγηθεί μία κοινώς αποδεκτή λύση. Οι υποχρεώσεις τους αποτελούν ήδη έπειτα από δικές μας ενέργειες και πρωτοβουλίες, ευρωπαϊκή θέση, ενόψει μάλιστα και της γνωμοδότησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αίτηση ένταξης που έχει υποβάλλει η ΠΓΔΜ.
Δημοσιογράφος: Τον επόμενο χρόνο, όπως όλα δείχνουν θα έχουμε εξελίξεις στα Βαλκάνια, στο θέμα του Κοσόβου, την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, στην ομοσπονδία Σερβίας-Μαυροβουνίου, ενώ συζήτηση γίνεται πάλι για τη συνοχή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Υπάρχει απειλή για τη σταθερότητα στην περιοχή και ποιες είναι οι προτάσεις σας για την αποφυγή μιας νέας κρίσης;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Υπάρχουν ακόμη πολλά να γίνουν, αλλά είναι εξίσου αληθινό πως για τις χώρες της ευρύτερης γειτονιάς μας, ο ευρωπαϊκός ορίζοντας δεν είναι πια ένα απλό πόστερ, κολλημένο σε κάποιο γραφείο με βαλκανική διακόσμηση, αλλά μία πιο ευδιάκριτη πραγματικότητα. Οι χώρες της περιοχής αντιλαμβάνονται την σημασία του να μείνουν προσκολλημένες στο ευρωπαϊκό όραμα και ενθαρρύνουμε τις όποιες προσπάθειες καταβάλλονται ώστε να ενισχυθεί η περιφερειακή συνεργασία στη ΝΑ Ευρώπη κι ιδιαίτερα, στα Δυτικά Βαλκάνια. Η χώρα μας, αναλαμβάνει απ’ τον προσεχή Μάιο την προεδρία της Διαβαλκανικής κι ασφαλώς, θα επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας σ’ αυτή την κατεύθυνση. Οι θέσεις μας και η πολιτική μας στα Βαλκάνια είναι γνωστές. Και θα εμμείνουμε στην πολιτική μας, στην πολιτική της εκπλήρωσης των κριτηρίων και των προϋποθέσεων της ΕΕ από τα κράτη της περιοχής, ώστε να κατορθώσουμε, καλύτερα πιο σύντομα, παρά πολύ αργότερα, να πούμε πως συζούμε σε μια ευρωπαϊκή γειτονιά, όπου καμία χώρα δεν θα έχει μείνει πίσω. Τα Βαλκάνια μπορούν και πρέπει να γίνουν από πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης μία ευρωπαϊκή γειτονιά και η Θεσσαλονίκη η ευρωπαϊκή της πύλη. Με αυτό το όραμα πορεύεται η κυβέρνηση.