Συνέντευξη του ΥΦΥΠΕΞ, κ. Γιάννη Βαληνάκη, στην εφημερίδα “Τύπος της Κυριακής” και στη δημοσιογράφο, κα Ευτυχία Αδηλίνη. (2004-12-19)
Δημοσιογράφος: Κύριε Υπουργέ, τι κερδίσαμε και τι χάσαμε απ’ τις συγκεκριμένες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την Κύπρο και την Τουρκία;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Έχουμε πράγματι, ισχυρότατους λόγους να είμαστε πολύ ικανοποιημένοι, αφού πετύχαμε τους στόχους μας. Η αλήθεια είναι πως η χώρα μας βγήκε πλήρως εξοπλισμένη για το μέλλον από την τελευταία Σύνοδο. Βάλαμε την Τουρκία στην εκκίνηση ενός Μαραθωνίου μετ’ εμποδίων, με φωτεινούς σηματοδότες, διόδια και 25 αυστηρούς κριτές, σε κάθε της βήμα. Σε κάθε βήμα από αυτά, η Ελλάδα βγαίνει κερδισμένη. Όμως η αλήθεια είναι πως η εξωτερική πολιτική είναι το τελευταίο πεδίο στο οποίο επιτρέπονται πανηγυρισμοί.
Δημοσιογράφος: Όλον αυτό τον καιρό, είχαν γίνει πολλές και ποικίλες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Σε ποια σημεία πρωταγωνίστησε η Κυβέρνηση;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Ασφαλώς, το κείμενο των Συμπερασμάτων, σε κάθε του σημείο, ήρθε ως αποτέλεσμα της εντατικής και μεθοδικής δουλειάς που κάναμε και των διαπραγματεύσεων που διεξάγουμε εδώ και σχεδόν δέκα μήνες. Κάθε λέξη έχει σημασία και η Κυβέρνηση, προκειμένου να διασφαλίσει τα εθνικά θέματα, δεν άφησε τελεία που να μην διαπραγματευτεί, συμμαχία που να μην κάνει, θέμα που να μην αντιμετωπίσει. Με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και βάσει μιας στρατηγικής που αποσκοπούσε, αφ’ ενός στο να διασφαλίσουμε την πρόσδεση της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό άρμα και αφ’ ετέρου να καθορισθούν σαφώς οι όροι και τα βήματα που πρέπει να κάνει η Τουρκία για να πλησιάσει στην Ευρώπη, εργασθήκαμε σκληρά για να έλθουν τα σημερινά επιθυμητά αποτελέσματα. Αρκεί να πω ότι το τελικό κείμενο των Συμπερασμάτων για την Τουρκία καταλαμβάνει 4 σελίδες , από τις τρεις παραγράφους που ήταν στην αρχή. Ήταν πιστεύω μια επιτυχής διαπραγμάτευση.
Δημοσιογράφος: Η Αντιπολίτευση υποστηρίζει πως η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα που τάχθηκε υπέρ της έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Τουρκία, χωρίς μάλιστα να συζητήσει συγκεκριμένα ανταλλάγματα.
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Μάλλον η Αντιπολίτευση μιλάει για τη δική της θέση πριν από δύο χρόνια. Άλλωστε, τα πάντα κρίνονται από το αποτέλεσμα. Όμως πρέπει να ξεκαθαρίσω πως δεν ήταν ποτέ στόχος μας να σταματήσουμε την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Στόχος μας ήταν να γίνουν ξεκάθαρες κι απαράβατες οι αξίες, οι κανόνες, οι προϋποθέσεις.
Εξάλλου, το κείμενο των Συμπερασμάτων θέτει το γενικό πλαίσιο και τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές και αποτελεί να πολύ ικανοποιητικό για εμάς σημείο εκκίνησης. Πάντως, πριν από την έναρξη των διαπραγματεύσεων, δηλαδή πριν από τις 3 Οκτωβρίου 2005, θα υπάρξει νέο κείμενο με σαφή και λεπτομερειακή παράθεση στόχων και χρονοδιαγραμμάτων, υπό μορφή “οδικού χάρτη”, στη διαμόρφωση του οποίου η Ελλάδα θα έχει και πάλι αποφασιστικό ρόλο και δικαίωμα βέτο.
Σε κάθε περίπτωση, καθένας που διαβάζει προσεκτικά τα Συμπεράσματα, βλέπει πως στην πραγματικότητα, η Τουρκία δεν πήρε μία μόνο ημερομηνία, αλλά πολλές. Για καθεμία απ’ αυτές, οι 25 χώρες της ΕΕ έχουν την τελευταία λέξη, καθώς οι σχετικές αποφάσεις απαιτούν ομοφωνία.
Δημοσιογράφος: Απ’ το κείμενο των συμπερασμάτων φαίνεται πως ικανοποιούνται όλα τα ζητήματα ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος, όπως του Πατριαρχείου, της Σχολής της Χάλκης, της Ίμβρου, του ορφανοτροφείου και πολλά ακόμη. Τι γίνεται από εδώ κι έπειτα;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Πράγματι, στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προβλέπεται ρητά ότι η Έκθεση της Επιτροπής του Οκτωβρίου 2004 αποτελεί τη βάση της απόφασης για την έναρξη διαπραγματεύσεων με την Τουρκία. Συνεπώς, όλα τα ελληνικού ενδιαφέροντος σημεία που αναφέρατε και θίγονται στην Έκθεση μετατρέπονται ουσιαστικά σε όρους για την Τουρκία. Από εδώ κι έπειτα προβλέπονται δεδομένα χρονικά σημεία ελέγχου, όπως και μια σαφής διαδικασία διαρκούς επανεξέτασης της πορείας της και της όποιας προόδου της. Προσβλέπουμε στην εκπλήρωση των σχετικών προϋποθέσεων, όσο το δυνατόν συντομότερα γίνεται.
Δημοσιογράφος: Ποιος θα είναι ο χρονικός ορίζοντας της λήξης των διαπραγματεύσεων με την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Αν και στόχος των διαπραγματεύσεων είναι η ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε., οι διαπραγματεύσεις αυτές είναι μια διαδικασία της οποίας, ούτε το χρονικό τέλος, ούτε το αποτέλεσμα μπορούν εκ των προτέρων να προεξοφληθούν. Και αυτό, μεταξύ άλλων, διαφοροποιεί τις διαπραγματεύσεις της Τουρκίας από αυτές άλλων υποψηφίων κρατών.
Ως προς το χρόνο που η διαδικασία αυτή θα διαρκέσει, αυτό θα εξαρτηθεί από την ίδια την Τουρκία. Ο ρυθμός στον οποίο θα εκπληρώσει τα ευρωπαϊκά κριτήρια και τις ευρωπαϊκές προϋποθέσεις εξαρτάται από εκείνη. Μπορεί να πάρει 10-15 χρόνια. Μπορεί και περισσότερα.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, σύμφωνα με τα Συμπεράσματα, οι διαπραγματεύσεις δεν μπορούν να ολοκληρωθούν πριν το 2014. Εάν, μάλιστα η Τουρκία δεν επιτύχει να εκπληρώσει πλήρως τις υποχρεώσεις της, τότε θα συνδεθεί μεν με τις ευρωπαϊκές δομές, αλλά με έναν άλλου τύπου δεσμό.
Δημοσιογράφος: Τι σημαίνει πρακτικά, η Τουρκία μέσα στην Ευρώπη;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Είμαστε ακόμη μακριά από την προοπτική της ένταξης. Για την Τουρκία ξεκινάει ένα μακρύ ταξίδι τόσο σε ό,τι αφορά την εσωτερική της κατάσταση, όσο και την εξωτερική της συμπεριφορά – κάτι που βέβαια δεν απασχόλησε σοβαρά κανέναν στο παρελθόν. Προσβλέπουμε σε μια Τουρκία που να είναι σε θέση ν’ αντιλαμβάνεται άμεσα τις ευρωπαϊκές απαιτήσεις και να εκπληρώνει τα ευρωπαϊκά κριτήρια, γιατί θέλουμε να αλλάξουμε την γειτονιά μας. Και να την μετατρέψουμε από γειτονιά εντάσεων και προκλήσεων σε μια ευρωπαϊκή γειτονιά. Γι’ αυτό και η στρατηγική μας επιδίωξη είναι να καταστεί η Τουρκία ένας ειρηνικός και προβλέψιμος γείτονας στ’ ανατολικά μας, όπως είναι η Ιταλία στα δυτικά μας.
Από εκεί κι έπειτα, υπήρχε και υπάρχει μία μεγάλη συζήτηση στην Ευρώπη για τις πιθανές επιπτώσεις μιας μελλοντικής ένταξης της Τουρκίας. Αυτή η συζήτηση σαφώς αφορούσε κι εξακολουθεί ν’ αφορά την χώρα μας. Γι’ αυτό και στο κείμενο των Συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προβλέπονται μακρές μεταβατικές περίοδοι, ειδικές ρυθμίσεις και μόνιμες ασφαλιστικές δικλείδες, τόσο στην ελεύθερη διακίνηση προσώπων, όσο και σε θέματα εξαιρετικής σημασίας για την χώρα μας, όπως η γεωργία και οι διαρθρωτικές πολιτικές.
Δημοσιογράφος: Σας ρωτώ για μια πρόσφατη δημοσκόπηση στην χώρα μας. Το μεγαλύτερο ποσοστό τάσσεται κατά της ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ.
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Είμαστε ακόμη πολύ μακριά από την ένταξη και είναι φυσικό να ξενίζει μια τέτοια υποψηφιότητα. Ακόμη πιο καχύποπτη είναι η εικόνα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Ως γείτονες, προσβλέπουμε άλλωστε σ’ έναν ενεργό ρόλο στον πολιτισμικό διάλογο που προβλέπουν οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Όμως η εικόνα της Τουρκίας μπορεί ν’ αλλάξει μόνο στον βαθμό που η χώρα αυτή πραγματικά θα μοιράζεται τις ευρωπαϊκές αξίες, θα εκπληρώνει τα ευρωπαϊκά κριτήρια και τις προϋποθέσεις, θα σκέφτεται και θα δρα σαν ένα ευρωπαϊκό Κράτος. Το αν θα το πετύχει αυτό, θα φανεί στον χρόνο.
Δημοσιογράφος: Κύριε Υπουργέ, πιστεύετε πως ικανοποιήθηκε η κυπριακή πλευρά απ’ τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Η Ελλάδα και η Κύπρος συνεργάστηκαν στενά στο γνώριμο, εξαιρετικό κλίμα, πριν και κατά την διάρκεια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η στρατηγική μας ήταν κοινή και πιστεύω πως όσα αποτυπώνονται στο τελικό κείμενο των Συμπερασμάτων αποτελούν ένα ελπιδοφόρο σημείο εκκίνησης και για τις σχέσεις της Τουρκίας με την Κυπριακή Δημοκρατία. Η Τουρκία ανέλαβε να κάνει συγκεκριμένα βήματα προόδου, βήματα για τα οποία πλέον κρίνεται κι ελέγχεται απ’ την Κυπριακή Δημοκρατία. Κάθε χώρα έφυγε απ’ τις Βρυξέλλες μ’ ένα τουρκικό τηλεκοντρόλ.
Δημοσιογράφος: Υπάρχει προοπτική επαναφοράς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων του Σχεδίου Ανάν;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Θέλουμε την επανένωση του νησιού και όλοι θα ζητήσουν οι διαπραγματεύσεις να ξεκινήσουν στη βάση του Σχεδίου Ανάν. Είναι γνωστό ότι για την Κύπρο το Σχέδιο έχει πολλά αρνητικά σημεία και γι’ αυτό οι Ελληνοκύπριοι το καταψήφισαν. Από την άλλη, μιας κι είναι το μόνο Σχέδιο που παρουσιάστηκε εδώ και πολλά χρόνια απ’ την διεθνή κοινότητα, δεν θα φύγει από το τραπέζι, έστω κι αν τυπικά είναι νεκρό. Από εκεί κι έπειτα, η Ελλάδα δεν έχει κρύψει το γεγονός πως προσβλέπει σε μια ευρωπαϊκή λύση του Κυπριακού, μία λύση που μπορεί τώρα να είναι πιο ορατή, με δεδομένες τις υποχρεώσεις που πρέπει να εκπληρώσει η Τουρκία, ώστε να παραμείνει στον ευρωπαϊκό δρόμο.
Δημοσιογράφος: Στην περίπτωση αυτή, θα υπάρξει λέτε αλλαγή στάσης της Κυπριακής πλευράς;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Πιστεύω πως προσδοκούμε όλοι μια ευρωπαϊκή άνοιξη για την Κύπρο. Έτσι ώστε όλοι οι Κύπριοι πολίτες ν’ απολαμβάνουν τα αγαθά της συμμετοχής στην ΕΕ και μάλιστα γρήγορα κι όχι σε δεκαπέντε, ή είκοσι χρόνια. Όμως τον κύριο κι αποφασιστικό ρόλο σ’ αυτή την διαδικασία θα έχει ασφαλώς η ηγεσία και ο λαός της Κύπρου.
Δημοσιογράφος: Η επιλογή Παπούλια για την Προεδρία της Δημοκρατίας, σας ξάφνιασε;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Καθόλου. Ο κ. Παπούλιας υπήρξε ένας απ’ τους κορυφαίους υποψηφίους που εξέφραζε πάντα την σοβαρότητα και την συνέχεια του πολιτικού μας συστήματος. Ταυτοχρόνως, η επιλογή του ήταν και μια ιδανική ευκαιρία για την Κυβέρνηση να επιδείξει στην πράξη πώς πρέπει να υπηρετούμε όλοι την εθνική συναίνεση σε κεντρικά ζητήματα.
Δημοσιογράφος: Πώς θα κρίνατε τον κ. Παπούλια ως Υπουργό Εξωτερικών;
κ. Γιάννης Βαληνάκης: Είχα την εξαιρετική τιμή να συνεργαστώ στενά ως νέος πανεπιστημιακός εκείνη την περίοδο μαζί του στο Υπουργείο Εξωτερικών. Ήταν σίγουρα μια διαφορετική εποχή. Στην χώρα μας δεν είχε εμπεδωθεί η ιδέα της ευρωπαϊκής αντιμετώπισης των ζητημάτων. Παρ’ όλα αυτά με επέλεξε ως συνεργάτη του. Ταυτόχρονα, η ιδέα της συναίνεσης δεν ήταν δημοφιλής σε κορυφαίους τότε παράγοντες του πολιτικού κόσμου. Όμως. ο κ. Παπούλιας εξέφραζε πάντα την θέληση ν’ ακούει την διαφορετική άποψη, να είναι σοβαρός, προσηνής, αποτελεσματικός και συναινετικός.