Το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα: «Τοπικές Κοινωνίες και Τριτοβάθμια Εκπαιδευτικά Ιδρύματα: Συνύπαρξη για Αειφορική Ανάπτυξη» που διοργανώνει ο Δήμος Ροδίων σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου είναι μια σημαντική πρωτοβουλία, χρήσιμη για την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Πανεπιστημιακής Κοινότητας. Και αξίζουν γι αυτό συγχαρητήρια στον Δήμο και στην Επιτροπή Συνεργασίας του Δήμου με Τριτοβάθμια Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, για την επιτυχημένη αυτή συνεργασία που καθιέρωσε για πρώτη φορά πανελλαδικά ο Δήμος Ροδίων.Το τελευταίο διάστημα πυκνώνει ο δημόσιος διάλογος σχετικά με την αναβάθμιση των δομών και της λειτουργίας της Ανώτατης Εκπαίδευσης στη χώρα μας. Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα είναι στο πλαίσιο αυτό ο χωροταξικός σχεδιασμός. Σε μια ευνομούμενη πολιτεία, της απόφασης ίδρυσης ενός τριτοβάθμιου εκπαιδευτικού ιδρύματος αλλά και εγκατάστασης ενός Πανεπιστημιακού Τμήματος σε μία περιοχή της χώρας πρέπει να προηγούνται η συγκριτική αξιολόγηση και ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός. Πρέπει δηλαδή να συνυπολογίζονται τα εκάστοτε τοπικά πλεονεκτήματα (με προεξάρχοντα τις προοπτικές απασχόλησης των φοιτητών) όπως και η βιωσιμότητα του Ιδρύματος/Τμήματος. Όταν οι παράμετροι αυτές απουσιάζουν (όπως π.χ. έγινε όταν αποφασίστηκε η εγκατάσταση Τ.Ε.Ι. Τουριστικών Σπουδών σε μη τουριστικές περιοχές και όχι στη Ρόδο), θα περίμενε κανείς σήμερα, αντί της διατήρησης Σχολών με 4 σπουδαστές ή της κατάργησης της βάσης του Δέκα στις εξετάσεις, η κυβέρνηση να ακούσει τη φωνή της κοινής λογικής: οι Σχολές να μεταφέρονται εκεί όπου υπάρχουν μεγαλύτερες προϋποθέσεις βιωσιμότητας των Τμημάτων αυτών και μεγαλύτερες επαγγελματικές δυνατότητες για τους φοιτητές / σπουδαστές. Σε περίοδο οικονομικής κρίσης δεν έχουμε την πολυτέλεια να κρατάμε ανοικτά πολυδάπανα τμήματα με 4 σπουδαστές! Είναι εντυπωσιακό και λυπηρό ταυτόχρονα που η κυβέρνηση επιλέγει να διατηρήσει Τμήματα μη βιώσιμα, την ίδια ώρα που άλλες τοπικές κοινωνίες, με ισχυρές αντικειμενικές δυνατότητες αλλά και ανάγκες, στερούνται των Σχολών αυτών. Οι επαγγελματικές προοπτικές των νέων μας είναι το θύμα των αποφάσεων αυτών. Ο χωροταξικός σχεδιασμός είναι λοιπόν ένα ζήτημα το οποίο έχει στρατηγική σημασία. Πρέπει να πάψει η πολιτεία να ορίζει κατά το δοκούν καινούργια τμήματα Πανεπιστημίων και ΤΕΙ, χωρίς να υπάρχει ένας συνολικός σχεδιασμός. Να ξέρουμε, δηλαδή, ποια καινούργια τμήματα απαιτούνται και γιατί, και σε ποιες τοπικές κοινωνίες.Το αίτημα για ίδρυση Πανεπιστημίου στην Περιφέρεια Ν. Αιγαίου είναι ιδιαίτερα ισχυρό και συνοδεύεται και από μια διάχυτη πικρία όταν βλέπουμε τη δυσαναλογία Τμημάτων μεταξύ των βόρειων νησιών του Αιγαίου και της Δωδεκανήσου. Σήμερα ωρίμασαν οι συνθήκες για να γίνει αυτό το όνειρο χειροπιαστή πραγματικότητα. Η Ρόδος, το μεγαλύτερο νησί του Αιγαίου, που στερήθηκε –ενώ δικαιούτο- την έδρα του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, την έδρα του Υπουργείου Αιγαίου αλλά και την έδρα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, θα συνιστά με το σχέδιο «Καλλικράτης» ένα Δήμο 120.000 ανθρώπων αποτελώντας έτσι τον μεγαλύτερο Δήμο του Αιγαίου (εκτός της Κρήτης). Δικαιούται λοιπόν να φιλοξενήσει την έδρα ενός αυτόνομου Πανεπιστημίου με Σχολές και Τμήματα που θα συνάδουν με την ιστορία, την παράδοση, τη γεωγραφική θέση και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των Δωδεκανήσων.
Το Ευρωμεσογειακό Πανεπιστήμιο (EMUNΙ): Eυκαιρίες για το Πανεπιστήμιο Αιγαίου)
Το Ευρωμεσογειακό Πανεπιστήμιο ιδρύθηκε ως δίκτυο συνεργαζόμενων Πανεπιστημίων των χωρών-μελών της ΕΕ και των χωρών της νότιας ακτής της Μεσογείου, με έδρα την πόλη Portoröz της Σλοβενίας και βασικό στόχο την ενίσχυση της ανταλλαγής γνώσης, τον διάλογο των πολιτισμών και την ενθάρρυνση της συνεργασίας. Στο πλαίσιο της λειτουργίας του οργανώνονται και υλοποιούνται, ήδη, τμήματα μεταπτυχιακών σπουδών και άλλα ερευνητικά προγράμματα, τα οποία προσφέρονται στα συνεργαζόμενα πανεπιστήμια των χωρών που συμμετέχουν ως μέλη στο δίκτυο.Οι κύριοι τομείς με τους οποίους σχετίζονται τα αντικείμενα των ακαδημαϊκών προγραμμάτων είναι, μεταξύ άλλων, οι εξής: Μετανάστευση και ανθρώπινα δικαιώματα, ευρωμεσογειακές σπουδές, μεταφορές, θαλάσσια πολιτική, οικονομία και διοίκηση, τουρισμός και πολιτισμός, περιβάλλον, ανάπτυξη, παιδεία και έρευνα. Σύμφωνα με τον απολογισμό που έγινε στην Πρώτη Γενική Συνέλευση του EMUNI, τον Νοέμβριο του 2008, στη Βαρκελώνη, τα Πανεπιστήμια που συμμετέχουν ως πλήρη μέλη στο δίκτυο αριθμούν, ήδη, τα 115 και προέρχονται από 32 χώρες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο και ειδικότερα για εκπαιδευτικά και ερευνητικά προγράμματα σε έξι τομείς: Περιβάλλον, Θαλάσσιοι και Χερσαίοι Άξονες, Πολιτική Προστασία, Εναλλακτικές Πηγές Ενέργειας, Ανώτατη Εκπαίδευση και Έρευνα, Επιχειρηματική Ανάπτυξη και Οικονομικά.Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα στήριξε από την αρχή την πρόταση για τη δημιουργία του Ευρωμεσογειακού Πανεπιστημίου, υπό την προϋπόθεση ότι θα είχε τη μορφή ενός δικτύου συνεργαζόμενων ιδρυμάτων, με στόχο την υποστήριξη, με τον πληρέστερο τρόπο, της πολύπλευρης διάστασης της ευρωμεσογειακής συνεργασίας και τη διαμόρφωση, στην πράξη, ενός «κοινού ευρωμεσογειακού χώρου εκπαίδευσης και έρευνας». Τον Νοέμβριο του 2007, ως Υφυπουργός Εξωτερικών, εκπροσωπώντας τη χώρα μας στην 9η Ευρωμεσογειακή Υπουργική Διάσκεψη στη Λισαβόνα, υπογράμμισα στην παρέμβασή μου την πρόθεση της Ελλάδας να συνεισφέρει στην ίδρυση και λειτουργία του Ευρωμεσογειακού Πανεπιστημίου και ανακοίνωσα σε συνεννόηση με τις Πρυτανικές Αρχές το έντονο ενδιαφέρον του Πανεπιστημίου Αιγαίου να συμμετάσχει από την αρχή σε αυτή την πρωτοβουλία με βάση το Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών στη Ρόδο. Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου απέστειλε έτσι επιστολή στην πορτογαλική προεδρία της ΕΕ εκφράζοντας το ενδιαφέρον του Πανεπιστημίου. Πράγματι -μετά και από σχετική απόφαση της Συνόδου των Πρυτάνεων των ελληνικών πανεπιστημίων τον Μάρτιο του 2008- το Πανεπιστήμιο Αιγαίου ορίστηκε εθνικός εκπρόσωπος στο πλαίσιο του ΕΜUNI. Επιπλέον, με την υποστήριξη του Υπουργείου Εξωτερικών, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου ζήτησε και πέτυχε να έχει εκπρόσωπό του στη Σύγκλητο του Ευρωμεσογειακού Πανεπιστημίου. Σήμερα και άλλα ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα είτε είναι μέλη του δικτύου είτε έχουν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους να συμμετάσχουν.Στη λογική της καλύτερης και αποδοτικότερης λειτουργίας ενός δικτύου πανεπιστημίων τέτοιας ευρείας κλίμακας, η χώρα μας πρότεινε τον Φεβρουάριο του 2008 κατά τη διάρκεια της Υπουργικής Συνόδου ΕΕ-Αραβικού Συνδέσμου στη Βαλέτα της Μάλτας, τη δημιουργία ενός «Ανατολικού Πόλου» του Ευρωμεσογειακού Πανεπιστημίου, με έδρα τη Ρόδο και βάση το τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής ήταν να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή διαπανεπιστημιακή συνεργασία των χωρών της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, με επίκεντρο την Ελλάδα. Μετά από εντατικές διεργασίες και επαφές, στις 23 Οκτωβρίου 2008 υπεγράφη στη Ρόδο συμφωνία μεταξύ 25 και πλέον Πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων για την ίδρυση Κέντρου Σπουδών και Έρευνας για την Ανατολική Μεσόγειο (Center of Studies and Research for East Mediterranean – CREMO), με έδρα τη Ρόδο και στόχο τη μετεξέλιξή του σε «Πόλο» του Ευρωμεσογειακού Πανεπιστημίου στην Ανατολική Μεσόγειο (3). Όπως προκύπτει, ο δρόμος για μια ενεργότερη συμμετοχή της χώρας μας στο πλαίσιο του Ευρωμεσογειακού Πανεπιστήμιου έχει ήδη ανοίξει. Τα πρώτα βήματα που έχουν γίνει θα πρέπει όμως να ακολουθήσουν συγκεκριμένες ενέργειες, προκειμένου η ελληνική πρόταση για τη δημιουργία του «Ανατολικού Πόλου» να καταστεί αξιόπιστη και εφαρμόσιμη.Για την υλοποίηση του στόχου αυτού χρειάζεται:-Άμεση ενεργοποίηση της Επιτροπής που συστάθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών τον Ιούλιο του 2009 με αντικείμενο την παρακολούθηση, τον συντονισμό και την υλοποίηση του εν λόγω εγχειρήματος.-Επιτάχυνση των διαδικασιών ώστε να γίνει εφικτή η έναρξη λειτουργίας των ακαδημαϊκών προγραμμάτων από τον Σεπτέμβριο του 2011 στο Κέντρο Σπουδών και Έρευνας για την Ανατολική Μεσόγειο στη Ρόδο.-Διερεύνηση τρόπων χρηματοδότησης που να εξασφαλίζουν διάρκεια και βιωσιμότητα στο όλο εγχείρημα. -Στήριξη της ελληνικής πρωτοβουλίας σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο.-Η Ελλάδα να εκδηλώσει ενδιαφέρον για την ανάληψη στο πλαίσιο της Ένωσης για τη Μεσόγειο του τομεακού χαρτοφυλακίου για την Ανώτερη Εκπαίδευση και Έρευνα.-Συνεχής ενίσχυση των διπλωματικών επαφών και σχέσεων με τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου με σκοπό την επιτάχυνση και ομαλή λειτουργία των σχετικών συμφωνιών στο μέλλον.
Συμπεράσματα
Η ίδρυση και λειτουργία τριτοβάθμιων ιδρυμάτων Σχολών και Ιδρυμάτων πρέπει να εντάσσεται σε ένα ολοκληρωμένο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της Πολιτείας, με βάση τη συγκριτική αξιολόγηση των πλεονεκτημάτων που προσφέρουν οι εκάστοτε τοπικές κοινωνίες αλλά και τις εργασιακές προοπτικές των σπουδαστών και φοιτητών.Από τη σημερινή χωροταξική κατανομή της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης προκύπτει ότι η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου είναι η μόνη Περιφέρεια της χώρας μας που στερείται ενός αυτόνομου και αυτοτελούς τριτοβάθμιου Ιδρύματος. Τα Δωδεκάνησα είναι ως εκ τούτου μια χτυπητή περίπτωση όπου ο χωροταξικός σχεδιασμός δεν ακολούθησε τα κριτήρια της λογικής. Μόνο η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου δεν έχει ούτε καν δικό της Τ.Ε.Ι., και μοιράζεται (και μάλιστα προκλητικά άνισα) ένα Α.Ε.Ι. διεσπαρμένο σε ένα αχανές και δυσπρόσιτο Αρχιπέλαγος. Φυσικά αυτά δεν μπορούν να γίνουν σε μια νύχτα. Στη δύσκολα σημερινή συγκυρία απαιτείται μια βήμα προς βήμα πορεία. Σε πρώτη φάση πρέπει για αυτό να γίνουν τρία βήματα: α) η μεταφορά στη Ρόδο (και σε Κω και Κάλυμνο) Τμημάτων που αλλού δεν προσελκύουν φοιτητές, β) η εσωτερική εξισορρόπηση του Παν/μιου Αιγαίου με περισσότερα Τμήματα στα Δωδεκάνησα, καιγ) η αξιοποίηση των συμφωνιών για τον Πόλο Ανατολικής Μεσογείου του Ευρωμεσογειακού Πανεπιστημίου στη Ρόδο.Οι υφιστάμενες υποδομές των Τμημάτων που λειτουργούν στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου Αιγαίου, η συμμετοχή σε προγράμματα όπως αυτό του Ευρωμεσογειακού Πανεπιστημίου, η ολόπλευρη στήριξη αυτής της προοπτικής από όλες τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές δυνάμεις της Δωδεκανήσου, η αδήριτη ανάγκη για πανεπιστημιακή εκπαίδευση με βασικό προσανατολισμό τον τουρισμό αλλά και τα επαγγέλματα υγείας και πρόνοιας, μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν την «πρώτη ύλη» για την ίδρυση του νέου Πανεπιστημίου. Με προσεκτικά βήματα η δημιουργία περισσότερων δομών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και προοπτικά ενός αυτόνομου Πανεπιστήμιου του Νοτίου Αιγαίου με έδρα τη Ρόδο προκύπτει ως στόχος δίκαιος και ρεαλιστικός.
