1ο Επιστημονικό Συνέδριο του Κέντρου Μελετών Τάσσος Παπαδόπουλος
« Η ιστορική σημασία της ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση»
Εισήγηση
Kαθηγητή Γιάννη Βαληνάκη, τέως Υφυπουργού Εξωτερικών
Μακαριώτατε, Κύριε Πρόεδρε της Βουλής, κυρίες και κύριοι,
Θέλω να ευχαριστήσω θερμά το Κέντρο Μελετών Τάσσος Παραδόπουλος, να συγχαρώ για την οργάνωση και να του ευχηθώ και εις ανώτερα και περισσότερα.
Είδαμε κατά τη διάρκεια του διήμερου αυτού συνεδρίου την περίοδο που η Κύπρος πέρασε — «αναζητώντας θέση στον Κόσμο» — από το στάδιο της αποικίας στην ελευθερία και ανεξαρτησία, και στη συνέχεια σε στόχο κα θύμα της τουρκικής εισβολής.
Στα χρόνια που πέρασαν μετά την τραγωδία του 1974, η βαριά λαβωμένη Κυπριακή Δημοκρατία άρχισε ξανά να σηκώνεται σιγά – σιγά στα πόδια της.
Με τον απαράμιλλο δυναμισμό του λαού της και την ενεργό συμπαράσταση της Ελλάδας — διαχρονικά, και από όλες τις πολιτικές δυνάμεις — η μικρή Κύπρος έφτασε να διεκδικεί την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση!
Είχα την μεγάλη τιμή και τύχη να ζήσω από κοντά την τελευταία αυτή και πιο δύσκολη πορεία του Κυπριακού Ελληνισμού και την κορύφωσή της με το Σχέδιο Ανάν. Πρώτα στην Κοπεγχάγη (ήμασταν τότε στη αντιπολίτευση), και στη συνέχεια, ως Υφυπουργός Εξωτερικών, στην κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή. Δεν είχε στεγνώσει ακόμα το μελάνι της ορκομωσίας μας, όταν υποδεχθήκαμε στην Αθήνα τον Πρόεδρο Τάσο Παπαδόπουλο και τους συνεργάτες του και με το που τελείωσε η κρίσιμη αυτή συνάντηση, έφυγα αμέσως για την πρώτη μου αποστολή ενημέρωσης στις ευρωπαικές πρωτεύουσες. Λίγες ημέρες μετά ξεκίνησαν οι προσχεδιασμένες συνομιλίες στο Μπούρκενστοκ, για τις οποίες πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί, αλλά τίποτα δεν συγκρίνεται με τα όσα ζει κανείς από κοντά σε τέτοιες ιστορικές στιγμές.
Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από τη γενναία στάση της Κύπρου σε εκείνες τις ψευδεπίγραφες διαπραγματεύσεις –(ψευδεπίγραφες, γιατί δεν γίνονταν πραγματικές διαπραγματεύσεις)– που οδηγούσαν σε προαποφασισμένη επιδιαιτησία για να επιβληθεί το σχέδιο Ανάν.
Τον αείμνηστο Τάσσο Παπαδόπουλο είχα γνωρίσει στα ταξίδια μου στην Κύπρο ως πανεπιστημιακός καθηγητής. Αλλά ήταν στο Μπύρκενστοκ, και στη συνέχεια σε πολλές συναντήσεις στην Αθήνα, στην Κύπρο, στις Συνόδους Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε διάφορες διεθνείς συσκέψεις, που τον γνώρισα καλά και από κοντά.
Στη Λουκέρνη, ο Τάσσος Παπαδόπουλος, με τη συνεργασία της Κυπριακής πολιτικής ηγεσίας και την αποφασιστική συμπαράσταση της Ελλάδας και του τότε Πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή, όρθωσε με μεγάλη γενναιότητα και σθένος το ανάστημα της μικρής Κύπρου απέναντι στις παγίδες μιας προσχηματικής διαπραγμάτευσης. Απέναντι δηλαδή στο σχέδιο να ενταχθεί στην ΕΕ, όχι η Κυπριακή Δημοκρατία αλλά μια άλλη, συνομοσπονδιακή Κύπρος. Με σύνεση αλλά και θαυμαστή τόλμη η Κύπρος στάθηκε όρθια.
Στις αρχές Απριλίου ήρθα στη Λευκωσία ως ειδικός απεσταλμένος του Πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή στον Πρόεδρο της Κύπρου για να μεταφέρω από/και προς τις δύο πλευρές, ευαίσθητα μηνύματα. Ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία που θα θυμάμαι πάντα. Βγαίνοντας από το Προεδρικό δήλωνα: “Ο Κυπριακός λαός είναι εκείνος που θα λάβει τις αποφάσεις του. Χωρίς δραματοποιήσεις, εντάσεις, καταστροφολογίες ή θριαμβολογίες, οι Κύπριοι καλούνται να σκεφτούν με γνώμονα τη λογική ενόψει του ευρωπαϊκού τους μέλλοντος. Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε απόφαση θα γίνει σεβαστή.”
Το τελευταίο είδαμε γρήγορα ότι δεν το εννοούσαν ειλικρινά όλοι. Εταίροι και σύμμαχοι πίεζαν προς όλες τις κατευθύνσεις. Και την επομένη του δημοψηφίσματος είχε στηθεί η τελική αντεπίθεση. Στο Λουξεμβούργο, στη συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ κατατέθηκε από βρετανικής πλευράς ένα προκλητικό σχέδιο απόφασης που επιχειρούσε ουσιαστικά να ανατρέψει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, αναβαθμίζοντας τους Τουρκοκύπριους και τιμωρώντας τους Ελληνο-Κύπριους για την ψήφο τους. Περάσαμε –σε συνεννόηση με την ελλαδική και κυπριακή ηγεσία,– με τον Πέτρο Μολυβιάτη όλη τη μέρα κυνηγώντας πότε την Ιρλανδική Προεδρία, πότε τον Jack Straw, και πότε τους άλλους Υπουργούς για να “ξεδοντιάσουμε” το κείμενο και να ανατρέψουμε την αντεπίθεση που εκδηλωνόταν μόλις λίγα εικοσιτετράωρα πριν η Κύπρος αποκτήσει τα πολυπόθητα πλήρη δικαιώματα του Κράτους – μέλους.
Ακολούθησαν και άλλες προσπάθειες δαιμονοποίησης, προσωπικά του Τάσου Παπαδόπουλου και κατασυκοφάντησης της Κύπρου. Αλλά ο Κυπριακός Ελληνισμός στάθηκε δυνατός, αποφασιστικός, σίγουρος για την σαφή επιλογή του.
Η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. αποτελεί όχι μόνο τη μεγαλύτερη επιτυχία της, αλλά και ιστορική καμπή που διαμόρφωσε νέες πραγματικότητες. Το ιστορικό αυτό επίτευγμα δεν έγινε τυχαία, ούτε ήταν εύκολο και δεδομένο!
Πολύτιμη ήταν πάντα η διαχρονικά στενή συνεργασία Αθήνας και Λευκωσίας. Αλλά ακόμα πιο πολύτιμο ήταν στην ιστορική εκείνη συγκυρία ότι δυο νέες ηγεσίες, στην Κύπρο και την Ελλάδα, εκτιμούσαν με τον ίδιο τρόπο τα δεδομένα. Και ανέπτυξαν μια συνεργασία στενή που στόχευε στην επίλυση του Κυπριακού αξιοποιώντας ακριβώς τη νέα αυτή πολιτικά ισχυρότερη θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά την ένταξη της Ε.Ε. Εργαστήκαμε, Ελλάδα και Κύπρος, σκληρά και μεθοδικά για μια ολοκληρωμένη και συνεκτική στρατηγική, για να αποκτήσει η Κυπριακή Δημοκρατία τη νέα αυτή διαπραγματευτική ισχύ. Και εκεί που κάποτε άλλοι αποφάσιζαν για την τύχη της, να έχει πλέον σήμερα πάρει την τύχη της στα χέρια της και να συναποφασίζει για το μέλλον της ευρύτερης περιοχής της.
Συγκρίνετε για λίγο, ως ακαδημαϊκή άσκηση, την Κύπρο που περιέγραψαν οι ομιλητές του Συνεδρίου αυτού με την Κύπρο του σήμερα. Η Κύπρος πλέον βρήκε τη θέση της στον κόσμο.
Με την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2004, η Κυπριακή Δημοκρατία είναι ισχυρότερη από ποτέ:
· Αναβαθμίσθηκε σημαντικά, σε όλους τους τομείς.
· Εισήλθε σε ένα περιβάλλον πρωτόγνωρης ασφάλειας και αλληλεγγύης μέσα από την ισχυρότατη αποτρεπτική ικανότητα που εκπέμπει η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορεί μάλιστα να συμμετέχει και σε μια κοινή αμυντική πολιτική με τους άλλους Ευρωπαίους.
· Μετέχει σε μια ομάδα κρατών με παγκόσμια επιρροή και ενίσχυσε έτσι τη διεθνή της θέση.
· Πάνω απ’ όλα απέκτησε ισχυρό και συνεχές διαπραγματευτικό βάρος απέναντι σε όλη την υφήλιο, αλλά κυρίως έναντι της Τουρκίας.
Η μικρή και λαβωμένη Κύπρος αποφασίζει με τα υπόλοιπα 26 κράτη-μέλη για την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας και θέτει όρους. Όσο και αν με τη γνωστή της αλαζονεία η Άγκυρα προσποιείται την αδιάφορη, γνωρίζει τις υποχρεώσεις της απέναντι στην Κυπριακή Δημοκρατία. Στο Διαπραγματευτικό Πλαίσιο για την ενταξιακή της πορεία, τον Οκτώβριο 2005 περιγράφονται αναλυτικά. Αξίζει να υπογραμμισθεί εδώ ότι ήταν η πρώτη φορά που σ’ ένα υποψήφιο κράτος επιβλήθηκαν για την ένταξή του, πέρα από τα γνωστά κριτήρια της Κοπεγχάγης (που αφορούν σε εσωτερικές μεταρρυθμίσεις) και όροι εξωτερικής πολιτικής. Οι όροι αυτοί, τα «προαπαιτούμενα», αφορούν τόσο στην επίλυση του Κυπριακού, όσο και στις άλλες ενδιάμεσες υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η Άγκυρα – να εφαρμόζει στην πράξη την καλή γειτονία, να αναγνωρίσει τη Κυπριακή Δημοκρατία, να εξομαλύνει τις σχέσεις της μαζί της και να μην παρεμποδίζει την ένταξή της σε διεθνείς οργανισμούς.
Η Τουρκία γνωρίζει λοιπόν ότι η άλλοτε αδύναμη Κύπρος, μπορεί πλέον να αξιοποιεί το ευρωπαϊκό πλαίσιο ως πολλαπλασιαστή της ισχύος της και ως ασπίδα σε απειλές και εκβιασμούς. Μπορεί να επηρεάζει τις ευρωπαϊκές αποφάσεις, να θέτει εμπόδια στην Τουρκία, ακόμα και να προβάλει βέτο σε κρίσιμες στιγμές.
Δείγμα αυτής της νέας πραγματικότητας ήταν η απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ τον Δεκέμβριο 2006 με την οποία επιβλήθηκαν κυρώσεις στην Τουρκία (άρνηση ανοίγματος οκτώ κεφαλαίων) στο πλαίσιο των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων για τη μη εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου, και των λοιπών υποχρεώσεών της έναντι της ΕΕ στη βάση της Αντιδήλωσης της 21ης Σεπτεμβρίου 2005. Προχωρώντας πιο μακριά, με μονομερή δήλωσή της, η Κύπρος, τον Δεκέμβριο του 2009, «επεξέτεινε» τις κυρώσεις μπλοκάροντας το άνοιγμα ακόμα έξι κεφαλαίων. Ως αποτέλεσμα, δέκατέσσερα Κεφάλαια των διαπραγματεύσεων δεν πρόκειται να ανοίξουν και κανένα δεν πρόκειται να κλείσει, εάν η Τουρκία δεν εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της έναντι της ΕΕ όσον αφορά στην Κύπρο.
Βέβαια, με τη γνωστή αλαζονεία της η Αγκυρα υποκρίνεται ότι μπορεί να παρακάμψει τις υποχρεώσεις τις αυτές. Και κινείται, επίσης, ενεργά πιέζοντας προς όλες τις κατευθύνσεις για να το πετύχει. Πλανάται όμως πλάνην οικτρά αν πράγματι νομίζει ότι θα γίνει μέλος της ΕΕ αν πρώτα:
· δεν αλλάξει ριζικά και
· αν δεν γίνει ένας «Ευρωπαίος γείτονας». Αν δηλαδή δεν επιδείξει στην πράξη σεβασμό προς την ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας καθώς και προς τις αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και τις αποφάσεις του ΟΗΕ.
Τη νέα αυτή και ισχυρότερη θέση των ελληνοκυπρίων φαίνεται ότι την καταλαβαίνουν υποσυνείδητα ίσως πρώτοι-πρώτοι οι Τουρκοκύπριοι:
· εξαιτίας της τουρκικής υπεροψίας και αδιαλλαξίας βρέθηκαν «εκτός» Ευρωπαϊκής Ένωσης.
· Η Τουρκία επίσης τους παραμερίζει με πιο υποτακτικούς εποίκους,
· τους δίνει ψίχουλα και τους κρατάει μακριά από το Κράτος Δικαίου και την ευημερία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
· Και σε λίγο, όταν θα προκύψουν θετικά αποτελέσματα από τον ενεργειακό πλούτο των θαλασσών γύρω μας, θα βλέπουν μια ακόμα πιο πλούσια Κυπριακή Δημοκρατία.
Προσθέστε λοιπόν: ασφαλέστερη, ισχυρότερη, πλουσιότερη Κυπριακή Δημοκρατία και να προεδρεύει σε ένα χρόνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης! Δεν είναι να απορεί κανείς λοιπόν για τις διαμαρτυρίες τους τον τελευταίο καιρό!
Είναι προσωπική μου πεποίθηση ότι οι Τουρκοκύπριοι καταλαβαίνουν ενδόμυχα και «στο πετσί τους» τις νέες πραγματικότητες που διαμόρφωσε η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, — υπογραμμίζω: της Κυπριακής Δημοκρατίας, αυτής δηλαδή που ξέρουμε και όχι βέβαια της Κύπρου του Σχεδίου Ανάν.
Ως ελληνισμός χρωστούμε λοιπόν χάρη σε όλους που συνέβαλαν στο να φτάσει η Κύπρος πριν 7 χρόνια στο κατώφλι της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι πολλοί οι άξιοι της Πατρίδας.
Αλλά: η μεγαλύτερη τιμή, η ιστορική καμπή και σε τελευταία ανάλυση η ελευθερία και η πραγματική ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας ανήκουν σε αυτούς που ανέτρεψαν αυτούς τους εκβιαστικούς σχεδιασμούς και οδήγησαν αυτήν την Κυπριακή Δημοκρατία στους ασφαλείς κόλπους της Ευρώπης.
Σε αυτούς που ανέτρεψαν τα δεδομένα και επιτρέπουν σήμερα στην Κύπρο να είναι ισχυρή και αισιόδοξη.
Σε αυτούς που εξασφάλισαν με την αντίσταση και τους χειρισμούς τους ότι η όποια λύση στο κυπριακό θα είναι υποχρεωτικά και ουσιαστικά σύμφωνη με τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες και ότι αυτό θα αποτιμηθεί από τους Ελληνοκυπρίους και ψύχραιμα και αβίαστα χωρίς επιδιαιτησίες, πιέσεις και ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα, και μάλιστα από μια σαφώς ισχυρότερη διαπραγματευτική θέση.
Σε αυτούς που ανάγκασαν την Τουρκία να καταλάβει -έστω κι αν υποκρίνεται ότι δεν το κατάλαβε- ότι το ευρωπαϊκό της μέλλον, για να υπάρξει περνάει από την Λευκωσία!
Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν!
Για αυτήν λοιπόν την ιστορική ανατροπή χρωστούμε όλοι εθνικές χάριτες στον αείμνηστο Πρόεδρο Τάσσο Παπαδόπουλο.
Και για να θυμηθώ εδώ τα λόγια του Σπύρου Κέττηρου στο ντοκυμαντέρ για τον Τάσσο:
«Ήταν μεν ένας από εμάς.
Ήταν ένας σαν όλους.
Αλλά ήταν τόσο ξεχωριστός, που έμπαινε πάντα μπροστά για χάρη μας!»
Σας ευχαριστώ.
