Πέμπτη, 6 Μαΐου 2004
1. Κύριε Υπουργέ, η ευρωπαϊκή ήπειρος περνάει μια παρατεταμένη ειρηνική περίοδο. Πού οφείλεται αυτό;
Αναμφίβολα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος με βαρύ παρελθόν. Και σίγουρα, όταν μιλάμε για μόνιμη ευρωπαϊκή ειρήνη, υπάρχουν ορισμένοι που μένουν ακόμη καχύποπτοι εξαιτίας – ακριβώς – αυτού του παρελθόντος. Όμως η πραγματικότητα είναι σήμερα πως τα ευρωπαϊκά κράτη δεν διανοούνται να έρθουν σε πολεμική σύγκρουση μεταξύ τους. Στο νέο ευρωπαϊκό τοπίο, τα εσωτερικά ζητήματα δεν διαχωρίζονται απ’ τα εξωτερικά με τις απόλυτες γραμμές του παρελθόντος. Υπάρχει περισσότερη θέληση για συνεργασία, περισσότερη θέληση για μεγαλύτερη ενότητα, περισσότερη θέληση να τοποθετείται ο πολίτης στο επίκεντρο. Και τα προβλήματα του πολίτη υπερβαίνουν σήμερα πολλούς διαχωρισμούς που επιβάλλονταν παλαιότερα απ’ τα κράτη. Παράδειγμα, είναι η διαχείριση της κοινής αγοράς. Ζητήματα που σχετίζονται με την οικονομία, την ασφάλεια τροφίμων, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το περιβάλλον, τον έλεγχο πιθανών αρνητικών επιπτώσεων απ’ την τεχνολογία, την τρομοκρατία και τόσα άλλα – μπορούν να παραμείνουν εσωτερικά ζητήματα του κάθε ευρωπαϊκού κράτους; Αν κάποιος δεχτεί πως αυτό είναι αδύνατον, βρίσκεται αμέσως μπροστά στα αίτια της μακρόχρονης ευρωπαϊκής ειρήνης.
Αυτό όμως δεν σημαίνει πως έχουμε θέσει σε λειτουργία κάποιον ευρωπαϊκό αυτόματο πιλότο. Δεν συμβαίνει αυτό, γιατί δεν μπορεί να συμβεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι και εθελούσια παράδοση εξουσίας, αλλά μια ομάδα δεν λειτουργεί αν τα μέρη της, οι «παίκτες» – κάθε κράτος χωριστά – δεν συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η ΕΕ είναι ο θρίαμβος της συναίνεσης, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει συναίνεση, αν δεν υπάρξει θέση, πρωτοβουλία. Κι εκεί, τα κράτη έχουν τον πρωταρχικό ρόλο. Πάνω από όλα όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια ζώνη στην οποία η πολεμική σύγκρουση θεωρείται αδιανόητη.
2. Αποτελεί δηλαδή η Ευρώπη μια αληθινή «κοινότητα ασφάλειας»;
Υπάρχουν δύο δεδομένα: κανείς δεν ενδιαφέρεται να επιτεθεί σήμερα στην Ευρώπη, τουλάχιστον με συμβατικά μέσα. Κι επίσης, κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν διανοείται να επιτεθεί σ’ ένα άλλο ευρωπαϊκό κράτος. Υπό αυτή την έννοια, η Ευρώπη προσφέρει μια ανεκτίμητη αίσθηση ασφαλείας στα μέλη της. Και ακόμη περισσότερο, ωθεί τους γείτονές της (μέσα και από διαδικασίες όπως η διεύρυνση π.χ) σε αλλαγή νοοτροπίας, σε μεταρρυθμίσεις κι αλλαγές ώστε να προσεγγίσουν κι εκείνοι την Ευρώπη και να συμβάλουν στη συνεργασία και ειρήνη.
Όμως από αυτό το σημείο, ως το σημείο του να μπορεί η ίδια η ΕΕ να εγγυηθεί ως «στρατιωτική συμμαχία» την ασφάλεια των μελών της από εξωτερικές επιβουλές, υπάρχει ακόμη δρόμος να διανυθεί. Παρόλα αυτά, με σύνεση και συναίνεση ίσως φθάσουμε με και σε αυτόν τον στόχο. Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη μπορεί και πρέπει να προετοιμαστεί καλύτερα για ενδεχόμενες αμφισβητήσεις της κυριαρχίας της, ακόμα και για πιθανές τρομοκρατικές ενέργειες που μπορούν ενδεχομένως να διαρρήξουν την συνοχή της. Μπορούμε και πρέπει να κινηθούμε ταχύτερα έτσι ώστε να αποκτήσει η Ευρώπη ισχυρότερο ρόλο στη διεθνή σκηνή και μια αποτελεσματική και αποτρεπτική πολιτική ασφάλειας.
3. Πολλές φορές όμως αμφισβητήθηκε ο ηγετικός της ρόλος στην παγκόσμια σκηνή…
Αυτό συμβαίνει, πράγματι. Όμως η ηγεσία στη διεθνή σκηνή, όπως και στην ίδια την ζωή, ίσως να μην αφορά πλέον το ποιος τρέχει πρώτος σ’ έναν αγώνα εκατό μέτρων. Είναι μια περισσότερο σύνθετη διαδικασία που θέλει χρόνο κι επιμονή. Πολλοί απογοητεύονται συχνά απ’ την αδυναμία της Ευρώπης να παίρνει ξεκάθαρη θέση, ή να παρεμβαίνει αποφασιστικά σε ζητήματα της επικαιρότητας. Ζούμε σ’ ένα κόσμο στον οποίο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν και θα έχουν κυρίαρχη θέση και για αυτό η καθυστέρηση που επιβάλλουν οι διαβουλεύσεις των 25 25 κρατών μελών συχνά δημιουργεί απογοήτευση. Η Ευρώπη πρέπει να κάνει πολλά ακόμη ώστε να έχει έναν πιο αποφασιστικό ρόλο. Όμως αν θέλετε τη γνώμη μου, η πρόσφατη διεύρυνση και η ειρηνική ενσωμάτωση δέκα νέων κρατών στην ΕΕ, αποτελεί κι αυτή μια μορφή ηγεσίας. Γράφει ιστορία. Δίνει ένα μήνυμα τεράστιας σημασίας για ειρηνική συνύπαρξη και για την δύναμη της συναίνεσης. Η επανένωση της Ευρώπης είναι λοιπόν, ηγεσία. Αν κατορθώσουμε να συμφωνήσουμε σε μια κοινή συνταγματική συνθήκη – αυτό, είναι ηγεσία. Το ενιαίο νόμισμα, είναι ηγεσία. Και η ολοένα και πιο στενή συνεργασία μας σε αμυντικά ζητήματα είναι ηγεσία. Υπάρχουν συγκεκριμένα ορόσημα. Αν τα δει κανείς σε ιστορικό πλαίσιο, θα διαπιστώσει πως η Ευρώπη έχει συνολικά επηρεάσει συνολικά τη γειτονία της τουλάχιστον, σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλες δυνάμεις πολιτικά, οικονομικά και στην κοινωνική εξέλιξη. Μένουν πολλά να γίνουν, όμως αυτά είναι κεκτημένα που δεν μπορούμε ν’ αγνοούμε. Εξάλλου, δεν έχουμε ακόμη διανύσει ούτε μια γενιά απ’ το 1989. Εναπόκειται σ’ όλους μας να αποδείξουμε στο άμεσο μέλλον αν μια ένωση κρατών μπορεί να είναι το ίδιο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση εξωτερικών απειλών και στην ανάληψη ηγετικού ρόλου, όσο υπήρξαν στο παρελθόν τα κράτη από μόνα τους.
4. Μια εκδοχή του δομικού ρεαλισμού υποστηρίζει πως για τις συγκρούσεις δεν ευθύνεται η ανθρώπινη φύση, αλλά το αναρχικό διεθνές σύστημα…
Η αλήθεια είναι πως δεν ξέρουμε. Αλλά το μόνο που έχουμε στα χέρια μας για να δουλέψουμε είναι το διεθνές σύστημα. Μ’ αυτό εννοώ, πως στο γραφείο μου έχω πολλά τηλέφωνα και διευθύνσεις ξένων υπουργών κι ηγετών, δεν έχω το τηλέφωνο της ανθρώπινης φύσης. Έχουμε τα κράτη. Βρίσκονται σήμερα σε μια περίοδο σημαντικών αλλαγών. Έχουν αναδυθεί νέες προκλήσεις και υπάρχουν φορείς που δεν επηρεάζονται απ’ τις όποιες δομικές αναδιατάξεις, γιατί βρίσκονται έξω απ’ αυτές. Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, χρειάζεται και συντονισμένη υπερκρατική πολιτική. Αυτό είναι κάτι που οφείλουμε όλοι να λαμβάνουμε σοβαρά κι εν τέλει να το αντιμετωπίζουμε με την πολιτική μας. Αλλά απαιτείται και ν’ αντιμετωπίζουμε τάσεις αναρχίας, που συχνά εμφανίζονται στο προσκήνιο. Χρειάζονται όλα τα μέσα ώστε να εξάγουμε την εσωτερική ευρωπαϊκή τάξη σ’ ένα αναρχικό εξωτερικό περιβάλλον.
Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Το ζήτημα της μετανάστευσης αποτελεί έναν καθρέπτη δυο όψεων, των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε. Απ’ τη μια, σύμφωνα με το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, η μεγάλη πλειοψηφία των Ευρωπαίων, κοντά στο 56%, υποστηρίζει πως χρειαζόμαστε μετανάστες για την επιτάχυνση των ευρωπαϊκών ρυθμών ανάπτυξης και την ευημερία όλων μας. Απ’ την άλλη, ένας μεγάλος αριθμός των Ευρωπαίων συμπολιτών μας ανησυχούν τόσο για την εργασία τους, όσο και για την προστασία του υπάρχοντος κοινωνικού ιστού σ’ όλες τις κοινωνίες – το 80% θέλει αυστηρότατους ελέγχους στα σύνορα. Χρειάζεται λοιπόν απ’ τη μια πιο λεπτομερής συνολική πολιτική μετανάστευσης, αλλά και κάποια βοήθεια των ίδιων των κρατών για την εφαρμογή της πολιτικής αυτής, στο εσωτερικό τους. Προς το παρόν, δεν μπορεί να τα κάνει όλα η ΕΕ από μόνη της. Αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις μια-προς-μια και μ’ όλα τα διαθέσιμα μέσα, θέτεις τάξη στο σύστημα και τερματίζεις τις συγκρούσεις. Η απάντηση λοιπόν είναι πολιτική σε όλα τα επίπεδα.
5. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο χρειάζεται αναβάθμιση;
Ασφαλώς. Εμείς έχουμε εκφραστεί υπέρ του περισσότερο αναβαθμισμένου ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και θα εργαστούμε γι’ αυτό. Κι αυτό γιατί αποτελεί τον κατεξοχήν εκφραστή της δημοκρατικής νομιμοποίησης της ΕΕ. Χωρίς αύξηση της νομιμοποίηση αυτής, χωρίς περισσότερο λόγο των εκπροσώπων των πολιτών της ΕΕ, η Ευρώπη δεν θα μπορέσει να κάνει με ευκολία τα ενοποιητικά βήματα που εμείς οραματιζόμαστε. Ελπίζουμε η διαδικασία που έχει ξεκινήσει για την συμφωνία σε μια νέα ευρωπαϊκή συνταγματική συνθήκη να οδηγήσει τον Ιούνιο σε αποτελέσματα.
6. Μια ενδιαφέρουσα γερμανική άποψη υποστηρίζει ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να εξελιχθεί στο κύριο νομοθετικό όργανο της ΕΕ, ενώ το Συμβούλιο των Υπουργών να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά μιας Άνω Βουλής. Συμφωνείτε;
Νομίζω πως έχει δημιουργηθεί ένα αίσθημα που μοιράζονται όλοι για την ταχύτερη δυνατή ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων στη Διακυβερνητική Διάσκεψη. Και υπάρχει ένα πνεύμα συμφωνίας για βασικά σημεία ενός Σχεδίου, όπως και η φυσιολογική πίεση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης που θέλει να δει αποτελέσματα. Τόσο για το επίπεδο Συμβουλίου, όσο και για εκείνα της Επιτροπής και βέβαια, του Κοινοβουλίου, υπάρχει μια αναζήτηση για μια Ευρώπη που θα κάνει περισσότερα και καλύτερα πράγματα.
7. Σε ποιους τομείς πιστεύετε πως μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο η Κύπρος;
Είμαι βέβαιος πως η Κύπρος θα έχει πάντα πολύ σημαντικότερο ρόλο στην Ευρώπη των 25, απ’ όσο καταδεικνύει αναλογικά η έκταση κι ο πληθυσμός της. Έχει ήδη ένα πολύ δυναμικό οικονομικό ρόλο και μπορεί να ανταγωνιστεί εύκολα σε υπηρεσίες όπως ο τουρισμός, ή η υγεία, ή άλλοι τομείς με άλλες ευρωπαϊκές χώρες με πιο μακρά παρουσία στο πλαίσιο της ΕΕ. Η Κύπρος εντάχθηκε στην ΕΕ έτοιμη γι’ αυτές τις προκλήσεις και μπορεί να προσφέρει πολλά. Σκέφτομαι για παράδειγμα την Ευρωμεσογειακή συνεργασία όπου η Κύπρος μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο.
Όμως παραμένει ακόμη ανοιχτό το Κυπριακό. Η ένταξη στην ΕΕ έχει επιφέρει μία νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα, που δεν μπορεί να παραγνωριστεί. Έχει ανοίξει μια ομπρέλα ασφάλειας πάνω από ολόκληρο το νησί. Θα πρέπει όμως να είμαστε έτοιμοι να αξιοποιήσουμε τα μέσα που διαθέτει η διεθνής ζωή, ώστε να πετύχουμε τον στόχο της ταχείας επανένωσης της νήσου, με εμπιστοσύνη της μιας κοινότητας προς την άλλη και συνεργασία στη βάση της νέας ευρωπαϊκής πραγματικότητας που έχει επιφέρει η ένταξη.
Μια τέτοια εξέλιξη θα είναι ένα σημαντικό βήμα όχι μόνο για την Κύπρο, αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της. Γιατί θα έχει αποδειχθεί στην πράξη η τεράστια ενοποιητική δύναμη της Ευρώπης.
8. Ο Ζακ Ντελόρ έγραψε πως η Ευρώπη ήταν πάντα η ήπειρος των ανήσυχων πνευμάτων και του προβληματισμού. Σήμερα, υπάρχουν ιδεώδη κι αναζητήσεις;
Σήμερα είναι η κατεξοχήν εποχή των αναζητήσεων στη βάση των αξιών. Η Ευρώπη ανασκουμπώνεται. Επιλέγει κατευθύνσεις. Χαράζει νέες πολιτικές. Και δοκιμάζει στην πράξη, την ικανότητά της να μετατρέπει κοινούς στόχους σε κοινές πολιτικές, προς όφελος των πολιτών της. Διανύουμε μια γόνιμη περίοδο για προβληματισμούς, λοιπόν.
Όμως είναι σημαντικό να μην αφήνουμε τους προβληματισμούς και την ανησυχία να ακρωτηριάζουν την θέλησή μας για δράση. Ώστε ν’ αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ήπειρός μας. Δεν υπάρχει τομέας πολιτικών στην ΕΕ σήμερα στον οποίο δεν υπάρχουν σημαντικές εκκρεμότητες. Οφείλουμε να κοιτάμε μπροστά. Να γνωρίζουμε τι θέλουμε και τι πρέπει να κάνουμε ώστε να το πετύχουμε.
Εμείς, τι θέλουμε; Θέλουμε μια Ευρώπη πολιτικά ισχυρή, πιο ισχυρή, με μεγαλύτερη συνοχή και στόχο την ομοσπονδιακή της διάρθρωση. Θέλουμε η Ελλάδα και η Κύπρος να βρίσκονται στην καρδιά των ευρωπαϊκών εξελίξεων. Να συμμετέχουν σε κάθε νέα πρωτοβουλία στην Ευρώπη. Κριτήριό μας να είναι η δέσμευση, όχι το μέγεθος. Θέλουμε για όλους τους Έλληνες, όπως θέλουμε και για τους Κυπρίους πολίτες, να μοιράζονται το ίδιο επίπεδο ασφάλειας κι ευημερίας με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Κι αυτή η βούλησή μας, απαιτεί συνεχή προσπάθεια και προσήλωση. Όπως επίσης, απαιτείται να βλέπουμε μπροστά και να ενθαρρύνουμε διαρκώς τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό των γειτόνων μας.
Γι’ αυτό – για παράδειγμα – έχουμε πει πως υποστηρίζουμε τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Τουρκίας. Θέλουμε να έχουμε έναν Ευρωπαίο γείτονα. Ώστε στην πορεία, ν’ αλλάξουμε ολόκληρη την γειτονιά μας προς το καλύτερο. Να γίνει μια ευρωπαϊκή γειτονία. Υπάρχουν βέβαια συγκεκριμένα βήματα και προϋποθέσεις για να φτάσουμε ως εκεί.
Πέρα λοιπόν απ’ τους προβληματισμούς, τις ανησυχίες και τις αναζητήσεις, έχουμε μπροστά μας το τιτάνιο έργο μικρότερων – αλλά εξαιρετικά σημαντικών – προκλήσεων που πρέπει ν’ αντιμετωπιστούν, για να φτάσουμε στους μεγάλους στόχους μας. Και όπλα μας πρέπει να είναι μια ακόμη μεγαλύτερη συνεννόηση, ακόμη μεγαλύτερη αφοσίωση, ακόμη περισσότερη δουλειά. Σας ευχαριστώ.
