1. Η επίσκεψη του Έλληνα Προέδρου πέραν της ιστορικής έχει και πολιτική σημασία. Βρισκόμαστε μπροστά σε εξελίξεις σε σχέση με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας. Η απουσία διασύνδεσης της πορείας αυτής με το Κυπριακό ανατρέπει τη στρατηγική τόσων χρόνων;
H εκτίμηση ότι δεν υπάρχει διασύνδεση στα δύο θέματα δεν βασίζεται πουθενά. Το αντίθετο, μάλιστα: με την ιστορική απόφαση της 3ης Οκτωβρίου έχουν διαμορφωθεί οι συνθήκες για την εξομάλυνση των σχέσεων της Τουρκίας με την Κυπριακή Δημοκρατία. Και αυτό δεν είναι απλά “παρότρυνση”. Έχει περιληφθεί πλέον ως όρος στο Διαπραγματευτικό Πλαίσιο. Η Άγκυρα θα κρίνεται στην ευρωπαϊκή της πορεία για τη συμπεριφορά της στο Κυπριακό και για την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου Τελωνειακής Ένωσης. Κάποτε λέγαμε ότι η λύση του Κυπριακού περνά από την Άγκυρα. Σήμερα – και νιώθω υπερήφανος για αυτό – μπορούμε να λέμε ότι η ένταξη της Τουρκίας περνά από τη Λευκωσία. Κοιτάζει στα μάτια πλέον την Τουρκία. Αυτό δήλωσε και ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας σε αυτή την μεγάλης συμβολικής και πολιτικής σημασίας επίσκεψή του στην Κύπρο. Η Κυπριακή Δημοκρατία, ως πλήρες μέλος της ΕΕ, συμμετέχει στη διαδικασία ελέγχου της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας. Η ψήφος της μετράει.
2. Είναι αξιοποιήσιμη και πώς η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας για το Κυπριακό; Στην Κύπρο μια ισχυρή τάση υποστηρίζει ότι ακολουθείται από την Αθήνα μια πολιτική “καλού παιδιού” που βοηθά στην εξυπηρέτηση του στόχου για τήρηση των βασικών υποχρεώσεων της Άγκυρας προς την Κυπριακή Δημοκρατία.
Αυτού του είδους οι χαρακτηρισμοί απηχούν συμπλέγματα άλλων καιρών. Τότε που η εξωτερική μας πολιτική κινούνταν άτακτα ανάμεσα στην εικόνα του “μαύρου προβάτου” στην ΕΕ και του “θα σύρουμε το κάρο της Τουρκίας στην Ευρώπη”. Σήμερα, είμαστε έτοιμοι – στο πλαίσιο της στενής συνεργασίας μας με την κυπριακή κυβέρνηση – να αξιοποιήσουμε κάθε ευκαιρία, να αντιμετωπίσουμε κάθε πρόκληση στην νέα περίοδο. Στις 3 Οκτωβρίου μεταβάλαμε το πλαίσιο και εισαγάγαμε νέες, συγκεκριμένες παραμέτρους και μάλιστα για πρώτη φορά διατυπωμένες σε πραγματικά δεσμευτικά κείμενα. Τώρα, πλέον, μέσα από ένα ασφυκτικό μηχανισμό επιτήρησης της προσαρμογής της Τουρκίας στα ευρωπαϊκά πρότυπα, θα οδηγηθούμε βαθμιαία σε ένα καλύτερο μέλλον, προς όφελος του ελληνικού, του κυπριακού και του τουρκικού λαού, αλλά και της ειρήνης και της σταθερότητας σε ολόκληρη την περιοχή μας. Αυτό το ευρύτερο περιβάλλον που διαμορφώθηκε μετά την 3η Οκτωβρίου είναι σαφώς ευνοϊκότερο για να επιτευχθεί μια δίκαιη, βιώσιμη και λειτουργική λύση στο Κυπριακό στο πλαίσιο του ΟΗΕ. Επαναλαμβάνω: η συμπεριφορά της Τουρκίας στο Κυπριακό και στο θέμα του Πρωτοκόλλου επηρεάζει άμεσα την προενταξιακή της πορεία. Συνεπώς “καλό παιδί” οφείλει να γίνει η Τουρκία.
3. Πολιτικές δυνάμεις στην Κύπρο υποστηρίζουν σθεναρά ότι ο πήχης τοποθετήθηκε χαμηλά στις διαβουλεύσεις στο Λουξεμβούργο σε σχέση με την Τουρκία.
Το αντίθετο συνέβη. Άλλωστε, τα κείμενα των αποφάσεων της Ε.Ε. μιλούν από μόνα τους. Όχι μόνο δεν βάλαμε τον δικό μας πήχη χαμηλά, αλλά κάναμε πολύ πιο ορατό τον δρόμο που οφείλει να ακολουθήσει η Τουρκία. Για πρώτη φορά υπάρχουν τόσο αυστηροί, τόσο δεσμευτικοί όροι και προαπαιτούμενα για ένα υποψήφιο μέλος. Για πρώτη φορά στην ιστορία των διευρύνσεων της Ε.Ε. μια υποψήφια χώρα θα κρίνεται σε κάθε στάδιο της διαπραγμάτευσης, αλλά και συνολικά, όχι μόνο με βάση τα γνωστά κριτήρια της Κοπεγχάγης – κριτήρια αποκλειστικά εσωτερικής πολιτικής – αλλά και από την εξωτερική της συμπεριφορά. Επιπλέον, η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να εφαρμόσει το κοινοτικό κεκτημένο, όπως αυτό θα εξελίσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια των μακρών ενταξιακών διαπραγματεύσεων, μέχρι και την τελευταία μέρα. Για να κλείσει συμφωνία για κάθε ένα από τα 35 κεφάλαια της διαπραγμάτευσης απαιτείται ομοφωνία. Εκεί που κάποτε άλλοι αποφάσιζαν για την τύχη της, σήμερα η Κύπρος παίρνει πια την τύχη της στα χέρια της και συναποφασίζει για την τύχη της ευρύτερης περιοχής της. Αυτά δεν έγιναν τυχαία. Δεν ήταν ούτε δεδομένα ούτε αυτονόητα. Έγιναν με πολλή δουλειά, με στενή και συνεχή, όπως είπα, συνεργασία ανάμεσα στην Αθήνα και τη Λευκωσία, με σωφροσύνη, με προσπάθεια, με συμμαχίες, με πρωτοβουλίες. Όλο αυτό το διάστημα προσπαθήσαμε να πετύχουμε τους κοινούς στόχους που είχαμε θέσει. Το πετύχαμε και είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι.
4. Οι συζητήσεις στο Λουξεμβούργο άφησαν μια σκιά σε ό,τι αφορά τη συνεργασία με τη Λευκωσία. Εδώ δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι ουσιαστικά η κυπριακή κυβέρνηση έμεινε μόνη.
Δεν μπορώ ούτε καν να μπω στη λογική ή στον κόπο να διαψεύσω παντελώς ανυπόστατα σενάρια, τα οποία πηγάζουν από προφανείς άλλωστε σκοπιμότητες. Οι δεσμοί μεταξύ Κύπρου και Ελλάδος είναι ακατάλυτοι και αδιαπραγμάτευτοι. Αθήνα και Λευκωσία, όπως πάντα, έτσι και στο Λουξεμβούργο επικοινωνούσαν, συντονίζονταν και συνεργάζονταν συνεχώς και σε όλα τα επίπεδα.
5. Κι αυτό το “περί όνου σκιάς” για το βέτο της Τουρκίας στην προοπτική ένταξης της Κύπρου στο ΝΑΤΟ επιβάρυνε το κλίμα. Οι εξελίξεις δεν απαιτούν ειλικρινή συνεργασία, καθαρές διαδικασίες και ξεκάθαρους στόχους από τις δύο κυβερνήσεις;
Ξεκάθαροι στόχοι, καθαρές διαδικασίες και η ειλικρινής συνεργασία είναι και θα παραμείνουν τα συστατικά στοιχεία της συνεργασίας μας. Η φράση που αναφέρατε αφορούσε τη συγκεκριμένη παραφιλολογία που έντεχνα, αν όχι σκόπιμα, επιχειρήθηκε να δημιουργηθεί. Η ουσία είναι ότι στο κείμενο δεν άλλαξε ούτε τόνος. Η ερμηνευτική δήλωση της Προεδρίας, που αναφέρεται στο απολύτως αυτονόητο, σε τίποτα δεν μεταβάλλει το γεγονός ότι η συμπεριφορά της Τουρκίας στο ζήτημα αυτό θα παρακολουθείται, θα κρίνεται και θα επηρεάζει ανάλογα την προενταξιακή της πορεία. Κύπρος και Ελλάδα, διαφυλάξαμε πλήρως τη θετική ρύθμιση του άρθρου 7 του Διαπραγματευτικού Πλαισίου. Αυτή και μόνη είναι η καθαρή αλήθεια. Επιτέλους κάποτε πρέπει να αντιληφθούμε ότι δεν μπορούμε να ροκανίζουμε μόνοι μας το κλαδί πάνω στο οποίο καθόμαστε. Όσοι το κάνουν, χρεώνονται με συγκεκριμένες ευθύνες απέναντι στον Ελληνισμό.
6. Η αμερικανική παρέμβαση στην Ε.Ε. πόσο μπορεί να επηρεάσει τη διαδικασία για την Τουρκία; Μια παρέμβαση που ουσιαστικά δεν είναι διόλου υποβοηθητική για τη Λευκωσία.
Η διαδικασία για την Τουρκία, οι προϋποθέσεις και τα προαπαιτούμενα, έχουν τεθεί με τις αποφάσεις της Ε.Ε., σε κείμενα ξεκάθαρα και νομικά δεσμευτικά. Το κρίσιμο θέμα είναι ποιος λαμβάνει τις αποφάσεις. Και τις αποφάσεις στην Ε.Ε. τις παίρνουν τα 25 κράτη-μέλη της.
7. Ο Πρωθυπουργός έχει διακηρύξει ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα προχωρήσουν. Αυτό θα γίνει ανεξαρτήτως των εξελίξεων στο Κυπριακό;
Η πολιτική της Νέας Διακυβέρνησης έχει ως τελικό στόχο μία καλύτερη και ασφαλέστερη ζωή για όλους τους Έλληνες, για όλες τις Ελληνίδες. Είναι προφανές ότι ο στόχος αυτός υπηρετείται μόνο σε συνθήκες ειρήνης, σταθερότητας και συνεργασίας μεταξύ γειτόνων. Σε αυτό το πλαίσιο ο Πρωθυπουργός έχει δηλώσει ότι επιδιώκουμε σταθερά και ανυπόκριτα την πλήρη εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Έχει τονίσει όμως επανειλημμένα και με έμφαση, ότι απαραίτητη προϋπόθεση είναι και η λειτουργική και βιώσιμη λύση του κυπριακού προβλήματος. Εργαζόμαστε λοιπόν για την ουσιαστική διασφάλιση της προϋπόθεσης αυτής και καλούμε τους γείτονές μας να κοιτάξουμε μαζί μπροστά.
8. Ποιοι είναι τελικά οι στόχοι σε σχέση με την Κύπρο, και την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας;
Είναι γνωστή η δέσμευσή μας για την επίλυση του Κυπριακού και την επανένωση του νησιού. Μία λύση, βιώσιμη και λειτουργική, στη βάση των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας, του Σχεδίου Ανάν, αλλά και σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες. Η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. αποτελεί ιστορικής σημασίας γεγονός, για το οποίο εργάσθηκαν και συνεργάσθηκαν όλες οι κυβερνήσεις. Ουδείς δικαιούται, όμως, να υποτιμά τη σημασία του τρόπου με τον οποίο έγινε. Και τις συνέπειες που έχει η νέα πραγματικότητα που διαμορφώθηκε για την πραγμάτωση του στόχου μας. Με την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων η Τουρκία έχει μια μοναδική ευκαιρία να συμβάλει στη μεταβολή της περιοχής μας σε μια πραγματικά ευρωπαϊκή γειτονιά, ειρήνης και συνεργασίας, προς όφελος όλων και του τουρκικού λαού. Υπάρχουν κριτήρια και προαπαιτούμενα και τίποτα δεν θα μπορεί πλέον να ερμηνεύεται κατά το δοκούν. Η Άγκυρα θα βρίσκεται από εδώ και πέρα συνεχώς μπροστά σε ένα μεγάλο, ιστορικής σημασίας, δίλημμα: να επιλέξει ανάμεσα σε μία σταδιακή εξομάλυνση των σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία (που είναι επιλογή εμπέδωσης της σταθερότητας, αλλά και επιλογή ευρωπαϊκή) ή να δυναμιτίσει την ίδια την ευρωπαϊκή της προοπτική εμμένοντας σε μια αδιέξοδη πολιτική αντιπαράθεσης. Πιστεύω ειλικρινά ότι θα δώσει τη σωστή απάντηση στο δίλημμα, διότι όπως κάθε ζωντανός οργανισμός έτσι και τα κράτη διαθέτουν το ένστικτο της αυτοσυντήρησης δια της προσαρμογής.
9. Μπορεί να αξιοποιηθεί και πώς το αρνητικό κλίμα που υπάρχει στην Ε.Ε. σε σχέση με την Τουρκία, ώστε η τελευταία να υποχρεωθεί να τηρήσει τις υποχρεώσεις της έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας;
Όντως στην κοινή γνώμη πολλών κρατών-μελών υπάρχει δυσπιστία απέναντι στην Τουρκία. Γενικά επικρατεί ένα κλίμα προβληματισμού για τις διευρύνσεις μετά τα δημοψηφίσματα σε Γαλλία και Ολλανδία. Αυτά δεν πρέπει να τα αγνοήσει η Άγκυρα.
Η εικόνα του διαιρεμένου και υπό στρατιωτική κατοχή νησιού το οποίο όμως είναι πλήρες μέλος της Ε.Ε., συνιστά παραδοξότητα χωρίς προηγούμενο και πρέπει να φέρνει διαρκώς στη συλλογική μνήμη των Ευρωπαίων “μαύρες στιγμές” ενός παρελθόντος που αγωνίστηκαν πολύ να υπερβούν.
Με δεδομένο λοιπόν ότι στις δυτικές δημοκρατίες, οι κυβερνήσεις πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την κοινή γνώμη και τις παραστάσεις της, το αποτελεσματικότερο μέσο για να πείσει η Τουρκία την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη είναι η ίδια η προσαρμογή της στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Και μάλιστα όσο συντομότερα, τόσο το καλύτερο. Σε αυτή τη μακρά πορεία η Τουρκία πρέπει να καταλάβει ότι χρειάζεται φίλους και όχι εχθρούς. Σε κάθε περίπτωση, είναι στο χέρι της. Η Τουρκία θα κρίνεται από 25 κράτη-μέλη αλλά και από 450 εκατομμύρια Ευρωπαίους πολίτες.
10. Η Αθήνα θα είναι αυστηρός κριτής ή χειροκροτητής της Τουρκίας στην Ε.Ε.;
Η Αθήνα θα είναι αυστηρός, και γι’ αυτό και δίκαιος, κριτής της πορείας της Τουρκίας. Η Άγκυρα είναι αυτή που πρέπει να εκπληρώσει όλα τα κριτήρια και τα προαπαιτούμενα για να μπορέσει τελικά να αποσπάσει 25 χειροκροτήματα στο τέλος αυτής της μακράς διαδικασίας. Η Τουρκία παραδοσιακά πίστευε ότι μπορούσε η ίδια να χτυπάει “παλαμάκια” και να δίνει τον δικό της τόνο στην εξέλιξη των ζητημάτων που την αφορούσαν. Τώρα τα πράγματα αλλάζουν. Από τη στιγμή που μπήκε η ίδια στο χορό όλοι θα κρίνουν τις επιδόσεις της.
